پارسيانه
سرزمین مادری
مجموعه کاخهای نیاوران


مجموعه کاخهای نیاوران در شمال شرق تهران « شمیرانات » واقع شده است و شکل گیری آن به نخستین سالهای سلسسله قاجار باز می کردد . در کنار روستائی که « گرده وی » یا « گرده به » خوانده می شد ، فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی دستور می دهد باغ با صفا و زیبائی بر روی نیزاری که در جوار روستای « گرده وی » بود ساخته شود و از این رو آن را « نی آوران » نامیدن و بعد ها به نیاوران مشهور شد . محمد شاه نیز در این باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او ناصر الدین شاه کاخ صاحبقرانیه را در این باغ بنا نهاد و اخرین بنائی که در دوره قاجار در این باغ ساخته شده ، کوشک احمد شاهی میباشد .
در دوران پهلوی دوم با تخریب برخی بنا های کوچک کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت شاه ساخته شد که تا پایان حکومت ، محمد رضا پهلوی در آن زندگی میکرد.
این مجموعه تاریخی در وسعتی حدود 11 هکتار قرار گرفته ، آکنون محوطه کاخ شامل کاخ نیاوران ، کاخ صاحبقرانیه ، کوشک احمد شاهی و گلخانه ها ، سینما و مدرسه اختصاصی پهلوی می باشد
قصر سلطنت آباد

منبع عکس مو سسه مطالعات تاریخ معاصر ایران

بنای این قصر در سال 1276 ه ق به دستور ناصر الدین شاه قاجار نهاده شد و تا سال 1305 ه ، ق ادامه داشت ، نطر شاه بر این بود که قصری با شکوه که از هر طرف منظره گل و درخت آن را احاطه کرده باشد ساخته شود ، از این رو چند سال معماران قابل برای این عمارت بکار گماشته شدن . این قصر در جلگه شرقی قریه رستم آباد ساخته شده است ، معماری و سبک ساختمان و تزئینات کچ بری آن معرف هنر دوره قاجاریه است ،بناهای آن شامل باغی بزرگ و چندین بنای جدا از هم مانند حوضخانه ، برج خوابگاه ، حرمخانه ، آبدارخانه ...بود
در یکی از این عمارتهای زیبا شاه امور مملکت داری مانند پذیرش سفرا را انجام می داد ، قصر سلطنت آباد و ضمیمه های آن بزرگترین عمارت ییلاقی ناصر الدین شاه در بیرون تهران قدیم بود ، از باغ وسیع و عمارات سلطنت آباد که ناصر الدین شاه بنا نهاد دو بنای قدیمی باقی مانده است یکی عمارت حوضخانه و دیکری برج چند طبقه ای که در هر یک از طبقات آن هنرهای ظریفه معماری ایران چون مقرنس کاری ، گچ بری و آیینه کاری و غیره به کار رفته است
متاسفانه این دو بنا در محدوده اماکن نظامی خیابان سلطنت آباد « پاسداران » و بدور از دید عمو می قرار دارد .
. .

شمیرانات

شمیرانات یکی از شهرستان های استان تهران می باشد ، که در مجاورت تهران ودر شمال آن قرار دارد . شهرستان شمیران از دو بخش « لواسانات و رودبار قصران » و سه دهستان و دو شهر لواسان و فشم تشکیل شده است ، شمیران روستاهای کهن و زیبای فراوانی دارد نام برخی از روستاهای شمیران که بیشترشان اکنون از محله های تهران بشمار می روند عبارتند از
گلابدره ، شیان ، چیذر ، قیطریه ، طرشت ، سنگان ، سولقان ، سوهانک ، زرگنده ، قلهک ، دزاشیب ، دربند ، درکه ، اوین ، خلازیل ، خاک سفید ، کن ، پونک ، تجریش ، چاهک ، تیغستان ، چالهرز ، ولنجگ ، ازگل ، لارک ، اراج ، چاله باغ ، آجودانیه ، جمشید آباد ،درویش نو ، سامیان ، جماران ، شاد آباد ، دار آباد ، گنج آباد ، سر نو ، سرخه حصار ، نیکنام ده ، لویزان ، لتیان ، دروس ، کاشانک ، نارمک ، ونک ، ناران ، گلندوک ، نیاوران ، لواسان ، لشگرک ، زردبند ، فرحزاد ، کلاک ، سعادت آباد وووو
جاذبه های گردشگری این شهرستان به غیر از کاخ موزه ها عبارتند از
سد لتیان ، آبشار دوقلو ، آبشار اسون ، آبشار پسنگ ، آبشار سوتک ، آبشار منظریه ، پیست دربند ، پیست شمشک ، پیست توچال ، سه غار ، امام زاده قاسم ، بقعه سلطان ، قلعه دختر ضحاک ، قصر ضحاک ، گورستان زر تشتیان ، تپه کله قندی ، تپه حصارک وووو

دروازه محمدیه
تهران در محدوده حصار صفوی و قاجاری در منابعی 19 و در منابعی 12 دروازه داشته است ، امّا آنچه را که بنام مطرح شده بین 12 تا 19 می باشد که عبارتند از
دروازه دولت ، دروازه شمیران و دروازه یوسف آباد در شمال ، دروازه خراسان ، دروازه دولاب و دروازه دوشان تپه در شرق ، دروازه باغشاه ، دروازه قزوین و دروازه گمرک در غرب ، دروازه غار ، دروازه رباط کریم و دروازه حضرت عبدالعظیم در جنوب .
البته دروازه حضرت عبدالعظیم« دروازه اصفهان » دروازه غار « دروازه نو » دروازه دولت « دروازه ارک » هم نامیده شده .
اما دروازه ای که از تهران قدیم هنوز از هر گزندی سالم بیادگار مانده دروازه محمدیه است ، این دروازه در سال 1263 ه ، ق هم زمان با آخرین سالهای سلطنت محمد شاه قاجار بر روی باروی قدیمی شاه طهماسب ساخته شد ، این دروازه در جنوب محله ای بنام دروازه نو که گفته شده نام دیگر این دروازه می باشد در نزدیکی میدان اعدام « محمدیه » قرار دارد

پارک و قصر سرخه حصار

سرخه حصار ما بین دوشان تپه و جاجرود دو هزار دره که همه شکار گاه های معتبرند واقع است ، این منطقه در شرق تهران قرار دارد که وسعتی حدود 9380 هکتار را در بر می گیرد .
در این وسعت یکی دیگر از بناهای دوره قاجاریه بنام کاخ سرخه حصار « یاقوت » در زمان ناصرالدین شاه قاجار بین سالهای 1302 و 1303 ساخته شده است ، این کاخ سلطنتی شامل دو دستگاه عمارت به نام کوشک بیرونی و حرم خانه و در مجموع در حدود دویست اتاق داشته است ، در جوار این بنای سلطنتی بناهای دیگری با کار بری متفاوت همچون سرباز خانه ، کاروانسرا و گرمابه موجود بوده که امروزه همه آنها به دلیل بی توجه ای در قرن معاصر از بین رفته اند و تنها نمای بیرونی کاخ به یادگار مانده که هم اینک جزو بیمارستان سرخه حصار در جاده آبعلی « دماوند » بعد از سه راه آزمایش روبروی صنایع مکانیکی ارتش قرار دارد .
در آن زمان از این قصر بیشتر به خاطر شرایط محیطی جهت شکار استفاده می شده ، زیرا این بنا دقیقاً در محوطه شکار یعنی جنگلهای سرخه حصار ساخته شده است
پارک ملی سرخه حصار قدیمی ترین منطقه حفاظت شده ایران و جهان محسوب می شود که از 200 سال قبل به عنوان قرق اختصاصی قاجار تحت حفاظت قرار داشته است .
امید وارم این ثروت ملی با آینده نگری مسئولین برای نسلهای بعد همیشه بدور از ساخت و ساز بکر بماند .

منبع عکس کتاب معماری در دارالخلافه ناصری ، دکتر وحید قبا ئیان
تمامی یا بیشتر آقایان ساکن تهران برای یکبار هم که شده از نزدیکی یا از خود میدان عشرت آباد « میدان سپاه »جهت روشن شدن وضعیت خدمت سربازی عبور کرده و حتماً پادگان عشرت آباد را دیده اند .قصر عشرت آباد در همین پادگان قرار دارد .این قصر در سال 1219 به دستور ناصرالدین شاه و طراحی اعتماد السلطنه ساخته شد ، موقعیت قصر بیرون از دروازه شمیران بین نگارستان « میدان بهارستان » و قصر قاجار « زندان قصر » قرار داشت .
باغ عشرت آباد دارای کاخ و کوشک های بسیار بوده ، در وسط باغ حوض بسیار بزرگی همراه با چشمه و فواره های متعددی وجود داشت ، دور تا دور این حوض بزرگ حدود 20 الی 30 خانه کوچک دو اتاقه بشکل نیم دایره ساخته شده بود که به همسران شاه نسبت داده شده است .
ساختمان کلاه فرنگی به صورت برج زیبای چهار طبقه و همخوان با پوشش سقف شیروانی ساخته شده است .
امروزه بیشتر این بناها بخاظر عدم آینده نگری از بین رفته اند .

قصر فیروزه

در دوران سلطنت ناصر الدین شاه یکی از تحولات بزرگ، اعزام دانشجو به خارج از کشور جهت فارغ التحصیل شدن در علوم مختلف و آشنا شدن با سبک هنرهای مختلف فرنگ بود ، که الحق هم به دستاورد های مهمی نایل آمد .یکی از این علوم حرفه علمی معماری است که با ورود آن ، در ساختمان های ایران تحولات مهمی رخ داد ، مهمترین آن استفاده از نقشه به عنوان یک زبان فنی و تصویری برای اولین بار در معماری کشور بود .البته نباید این را هم نادیده گرفت که بعد از این دوره ، معماری فرنگی در بخش هائی از ساختمان سازی ما جائی برای خود پیدا کرد .
بطور مثال در شرق تهران از سه راه تهران پارس به سمت جنوب که حرکت می کنیم ، در قسمت شرق اتوبان اسب دوانی در منطقه دهکده فرح آباد ، و در جوار جنگلهای سرخه حصار قصری قابل روئت است بنام قصر فیروزه .
این قصر در زمان ناصرالدین شاه « در بعضی منابع در دوره مظفرالدین شاه گفته شده » به مدت چهار سال ساخته شده است . این قصر به شکل نیم دایره ، و ساختمان آن از چند بالکن رو باز تشکیل شده است .
نکته مهم اینجاست که این قصر بر اساس مدل یک کاخ فرانسوی بنام« تروکادرو» در پاریس ساخته شده است . همچنین این قصر از سه محوطه تشکیل شده است . 1 محل سکونت مستخدمین و یک اصطبل آجری 2 محوطه یک باغ کوچک 3 یک باغ و استخر بزرگ
در دورانی از تاریخ این بنا گاهی مورد لطف و گاهی مورد بی مهری قرار گرفته بطور مثال در دوران محمد علی شاه قاجار به دلیل بی توجه ای به این عمارت این قصر از رونق افتاده بود . ولی در دوران سلطنت احمد شاه این قصر رونق خود را باز یافت و عمارت اندرونی به آن اضافه شد ، پس از قاجاریه رضا شاه هم به این قصر اهمیتی نداد ولی در دوران سلطنت محمد رضا پهلوی در کاخ تعمیرات اساسی صورت گرفت و به « قصر فیروزه » معروف شد .
یکی از مهندسین و سازنده این قصر که فارغ التحصیل فرنگ می باشد مرحوم میرزا مهدی خان شقاقی است .


مسجد سپه سالار

از دیگر بناهای دوره قاجاریه میتوان به بناهای مسجد سپه سالار ، کتابخانه مدرسه سپه سالار و بنای مجلس شورای ملی سابق اشاره کرد .این بناهای قدیمی بنیان گزارش میرزا حسین خان سپه سالار و در ادامه برادرش مشیر الدوله است . این بناها تنها یادگار آن روزگار است که اینک در میدان بهارستان بر جای مانده است .سمت شمال این میدان ، محل باغ نگارستان فتحعلی شاه قاجار بود که مدخل آن در جلوی میدان بهارستان و خود باغ نیز در شمال میدان بود
دفتر لغت نامه دهخدا و موسسه تحقیقات اقتصادی و اجتماعی دانشگاه تهران در دهه های 1330 ه ، ش به بعد در یکی از ساختمان های این باغ استقرار یافت و سپس مجموعه ساختمان مذکور به دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران تبدیل شد .
لازم بذکر است که کتابخانه مدرسه سپه سالار با قدمت 130 سال با خرید کتابهای اعتضاد السلطنه بنیان گذاری شده است .
مجموعه کاخ گلستان


































مجموعه کاخ گلستان
سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوده مکانی تاریخی آن را شمال خیابان سپه « امام خمینی » در سمت غرب خیابان خیام ، در شرق خیابان ناصر خسرو و در جنوب خیابان بوذرجمهری « پانزده خرداد » و میدان ارگ تشکیل میدهد به دوره صفویه نسبت داده شده است .
با این همه مجموعه کاخ گلستان یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی ایران محل اقامت شاهان سلسه قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران می باشد .
کهنترین بناهای موجود در مجموعه گلستان ، ایوان مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است .
پس از مرگ کریمخان زند در سال 1193 آغامحمد خان قاجار در سال 1200 تهران را به پایتختی برگزید ، ولی به دلیل لشگر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد . و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت . تا آنکه فتحعلی شاه در سال 1211 بر تخت سلطنت ایران جلوس کرد . از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران عمدتاً در زمان فتحعلی شاه و ناصر الدین شاه قاجار احداث شد .
بخشهای مختلف این مجموعه در حال حاضر عبارتند از ایوان مرمر ، خلوت کریمخانی ، اتاق موزه و حوضخانه آن ، تالار آینه ، تالار عاج یا سفره خانه ، تالار بریان یا سفره خانه ، تالار برلیان یا تشریفات ، ساختمان کتابخانه ، عمارت شمس العماره ، عمارت بادگیر و حوضخانه وسیع آن ، تالار الماس ، کاخ ابیض ، و چادر خانه